Cắt Vườn Quốc gia Cát Tiên làm thủy điện – sự đánh đổi có cân xứng?!

Hủy hoại hệ sinh thái

Ngay khi 2 dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A do Công ty Cổ phần tập đoàn Đức Long Gia Lai làm chủ đầu tư được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2011-2020 vào cuối tháng 7 vừa qua, đã khiến dư luận và các nhà khoa học trong nước rất quan tâm, đặt ra nhiều câu hỏi xoay quanh bài toán đổi rừng lấy thủy điện, lợi ích kinh tế cũng như những tác động tiêu cực từ 2 dự án này mang lại. Vậy số phận của Vườn Quốc gia Cát Tiên - Khu dự trữ sinh quyển quốc gia, nơi có hệ sinh thái đa dạng, phong phú với nhiều hệ sinh vật quý hiếm, nổi tiếng bật nhất này sẽ như thế nào khi có đến 137ha rừng thuộc trong vùng lõi bị cắt xén để nhường chỗ công trình thủy điện?

Thú hoang dã được nuôi thả trong vườn quốc gia Nam Cát Tiên

Dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A nằm trên địa bàn huyện Cát Tiên (Lâm Đồng), Đắk RLấp (Đắk Nông) và Bù Đăng (Bình Phước) được chấp thuận bổ sung vào quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2011-2020 và lần lượt sẽ được đưa vào vận hành vào năm 2015, 2016. Với tổng diện tích chiếm đất vĩnh viễn trên 320 hecta, trong đó có 137 hecta thuộc Vườn quốc gia Cát Tiên. Theo đơn vị chủ đầu tư là Tập đoàn Đức Long Gia Lai, tuy 2 dự án thủy điện này có công suất 241 MW là rất lớn, nhưng tỷ lệ chiếm đất lại rất ít, chỉ khoảng 1,5 hecta/MW, với tổng vốn đầu tư gần 6.500 tỷ đồng. Với giá bán điện dự kiến là 4,5 cent/kW, thì sau 17 năm vận hành chắc chắn đơn vị sẽ hoàn lại vốn.

Với tính toán này thì rõ ràng đây là một đề án kinh tế khá hấp dẫn, song điều khiến dư luận đặc biệt quan tâm và lo lắng chính là hậu quả của nó một khi đi vào vận hành khai thác, đặc biệt là sự tác động nghiêm trọng đến vùng lõi của Vườn quốc gia Cát Tiên – Khu dự trữ sinh quyển của quốc gia.

Tuy nhiên, theo đại diện nhà đầu tư là ông Nguyễn Văn Sĩ, Phó chủ nhiệm dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A, vùng bị lấy của Vườn Quốc gia Cát Tiên chủ yếu là rừng tạp, không có các loại gỗ quý, chỉ có 19ha rừng thuộc nhóm 3B, còn lại là rừng nghèo, không có hệ sinh thái tự nhiên cần được bảo vệ, trước đó đơn vị cũng đã cân nhắc kỹ và tiến hành hiệu chỉnh để giảm đến mức thấp nhất sự ảnh hưởng đến môi trường:“Đối với các thủy điện Đồng Nai 6 và 6A thì đã được hiệu chỉnh để giảm đến mức thấp nhất ảnh hưởng của môi trường, đã trải qua một quá trình rà soát, thẩm định kỹ lưỡng của các bộ, ngành. Đã được Thủ tướng Chính phủ và các cơ quan hữu quan phê duyệt bổ sung quy hoạch. Trong quá trình đầu tư thì đã tuân thủ theo đúng quy trình và quy định của pháp luật và đến nay thì đã hoàn thành cơ bản các bước chuẩn bị đầu tư. Thủy điện Đồng nai 6 và 6A theo chúng tôi đánh giá là các dự án có mặt bằng bố trí các hạng mục công trình gọn, tập trung, khối lượng xây dựng thì không lớn, điều kiện thi công và quản lý vận hành có rất nhiều thuận lợi, dự án đạt hiệu quả kinh tế và tài chính cao”.

Trái ngược với lập luận của nhà đầu tư, bà Phạm Thị Cẩm Nhung - điều phối viên Tổ chức Bảo vệ thiên nhiên thế giới (WWF) thì lại đánh giá rất cao sự đa dạng, phong phú về mặt sinh học của khu vực dự kiến làm hai thủy điện nói trên. Kết quả điều tra mới nhất của tổ chức này cho thấy, hệ thực vật tại đó rất phong phú với khoảng 850 loài thực vật bậc cao mọc tự nhiên. Trong số 6 ngành thực vật bậc cao có mạch của Việt Nam thì nơi đây đã có đến 5 ngành. Cũng theo bà Phạm Thị Cẩm Nhung, khi thi công 2 dự án thủy điện này, Vườn Quốc gia Cát Tiên sẽ đối mặt với sự biến động khủng khiếp, nạn phá rừng săn bắt thú cũng sẽ gia tăng: “Chắc chắn việc xây dựng thủy điện Đồng Nai 6 và 6A chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến vùng lõi của Vườn Quốc gia Cát Tiên.Theo tính toán của chúng tôi, nếu triển khai xây dựng với quy mô theo 2 dự án thủy điện này sẽ phải dùng hết 1.000 tấn thuốc nổ thì nó sẽ làm ảnh hưởng đến sự sinh sản, làm căng thẳng các loài động vật hoang dã quý hiếm trong khu vực và làm giảm tính đa dạng sinh học của Vườn Quốc gia Cát Tiên”.

Theo tiến sĩ Vũ Ngọc Long, Phó viện trưởng Viện Sinh học nhiệt đới, Viện Khoa học kỹ thuật Việt Nam, đầu nguồn dòng chính sông Đồng Nai dài 420 km nhưng đã có tới 14 thủy điện, 290 km sông La Ngà có 5 thủy điện, 350 km sông Bé có 6 thủy điện. Với mật độ thủy điện dày đặc như thế, sông Đồng Nai đã bị chia cắt thành những cái ao khổng lồ. Đặc biệt, tại khu vực 2 thủy điện này tác động, hiện có đến khoảng 14 loài thú thuộc loại quý hiếm có giá trị bảo tồn như khỉ đuôi lợn, khỉ mặt đỏ, chà vá chân đen, vượn đen má vàng... Như vậy, khi xây dựng các công trình thủy điện chắc chắc sẽ dẫn đến mất sinh cảnh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tập tính, nguồn thức ăn của hệ thú trong khu vực.“Mặc dù sinh cảnh tự nhiên của khu vực 2 dự án này đã bị tác động, điều này không phủ nhận. Tuy nhiên, những loài quý hiếm, đặc hữu của khu vực này đang còn rất nhiều và luôn là đặc trưng của khu vực. Và các hệ sinh thái của nó là của nó, chứ không phải của ai hay đã bị biến đổi rồi. Đồng thời, đang tồn tại nhiều loài động vật, chim thú quý hiếm đặc hữu. Còn các loại linh trưởng của khu vực này thì nhạy cảm nếu như ta tác động đến nó chắc chắn cần phải có một kế hoạch di dời, hoặc là phải có kế hoạch cứu hộ đặc biệt. Việc xây dựng thủy điện chắc chắn là sẽ ảnh hướng những loài đó bởi vì nó là loài đặc hữu, loài mới”

Trong khi đó, ông Trần Văn Thành, Giám đốc Vườn Quốc gia Cát Tiên rất bức xúc khi rừng thuộc vùng lõi mà chủ đầu tư khẳng định không có giá trị lâm sản. Theo ông, nơi đây hiện có hàng chục loại gỗ quý như gõ đỏ, gõ mật, cẩm lai, giáng hương... với trữ lượng rất lớn. Mặt khác, với diện tích 137 ha bị cắt xén đó, sẽ tác động đến nhiều loại động vật quý hiếm mà chỉ có duy nhất ở đây như tê giác, cá sấu nước ngọt, chim trĩ...  Vì thế, cần phải nghiêm túc xem xét đánh giá tác động môi trường một cách kỹ lưỡng, chứ không thể làm qua loa:“Nhu cầu cuộc sống phải có điện để sinh hoạt, để sản xuất, để phát triển kinh tế-xã hội, hầu hết mọi người đều nói cái đó là cần thiết. Mà để làm cái đó, đặc biệt cái đó ảnh hưởng trực tiếp đến VQG Cát Tiên như thế này thì cần phải có một nghiên cứu thực sự cẩn thận, chu đáo và thật sự cần thiết. Chẳng hạn phải có những nghiên cứu sâu hơn về thượng nguồn, nơi xây dựng, hạ lưu sau đập và ảnh hưởng như thế nào đến động vật hoang dã ở Cát Tiên... thì phải có nghiên cứu sâu hơn chứ không phải là những nghiên cứu đánh giá tác động như lâu nay vẫn thường làm đối với những công trình bình thường. Bởi đây là công trình đặc biệt, ảnh hưởng trực tiếp đến Vườn Quốc gia cát Tiên mà xã hội hiện nay rất quan tâm đến môi trường, đến rừng”.

Theo tiến sĩ Lê Anh Tuấn, 2 dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A còn ảnh hưởng đến Bàu Sấu - khu dự trữ sinh quyển ngập nước nằm trong vườn quốc gia Cát Tiên. Các tổ chức quốc tế sẽ xem xét và có thể rút lại quyết định công nhận khu Ramsar. Tương tự, danh hiệu khu dự trữ sinh quyển vườn quốc gia Cát Tiên được UNESCO công nhận năm 2001 cũng có thể bị mất đi một khi 2 dự án thủy điện này triển khai xây dựng. Cũng theo tiến sĩ Lê Anh Tuấn, báo cáo tác động môi trường của 2 dự án thủy điện này được thực hiện khá sơ sài, bỏ qua nhiều chi tiết quan trọng:‘Trên sơ đồ chúng ta thấy rằng trên hệ thống sông Đồng Nai đã có hàng loạt thủy điện đã phát triển theo dạng bậc thang và đã bâm nát sông Đồng Nai ra nhiều khúc khác nhau. Câu hỏi đặt ra là, liệu với sơ đồ bậc thang thủy điện này thì môi trường nước và hệ sinh thái rừng trên sông Đồng Nai sẽ như thế nào. Tôi đọc lại báo cáo tác động môi trường của dự án thủy điện 6 và 6A thì thấy là đã bỏ qua hoặc làm không đầy đủ nhiều chi tiết những vấn đề liên quan như làm thay đổi hệ sinh thái, sự di cư đàn cá như thế nào, hay liên quan đến động vật hoang dã, hay di dân sinh kế... tất cả những vấn đề này đều nói một cách không rõ ràng, không chứng minh cụ thể”.

Theo điều 7 Luật đa dạng sinh học, những hành vi như xây dựng công trình, nhà ở trong phân khu bảo vệ nghiêm ngặt của khu bảo tồn đều bị nghiêm cấm và chỉ trừ những công trình phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh mới được xem xét cho xây dựng tại đây. Như vậy hai dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A nằm trong khu bảo tồn cần được bảo vệ nghiêm ngặt của vườn quốc gia Cát Tiên, nếu được cho phép xây dựng rõ ràng sẽ đi ngược lại với luật đã quy định.

...........................................................

Bài 2:

Gây hại sinh kế cộng đồng

Như đã chúng tôi đã đề cập, việc triển khai 2 dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A đã được dự báo sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến Vườn Quốc gia Cát Tiên, khiến nhiều loài động, thực vật quý hiếm tại Khu dự trữ sinh quyển quốc gia này có nguy cơ bị tiệt chủng. Tuy nhiên, không dừng lại ở đó, nếu triển khai xây dựng, hai dự án thủy điện này còn có tác động tiêu cực, gây hại lớn đến đời sống sinh kế cộng đồng, nhất là mang lại thiên tai cho khu vực phía hạ lưu.

Phong cảnh tuyệt đẹp  - Một góc vườn QGCT

Mặc dù đồng tình với việc làm thuỷ điện là góp phần bảo đảm an ninh năng lượng, tăng thu nhập cho nền kinh tế… nhưng ông Đào Trọng Tứ, nguyên phó Tổng thư ký ủy hội Sông Mêkong cũng chỉ trính rằng: mặt trái của 2 dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A chắc chắn sẽ gây nhiều tiêu cực. Đó là: tăng lưu lượng đỉnh lũ, giảm nước xả vào mùa khô hạn, tăng mức độ ô nhiễm cho hạ lưu, ẩn chứa nhiều hiểm hoạ cho môi trường, làm thay đổi hình thái, xói lở và giảm nguồn dinh dưỡng cho sản xuất nông nghiệp. Như vậy, không chỉ môi trường tự nhiên bị ảnh hưởng mà còn gây ra nhiều tác động tiêu cực đến xã hội.

Theo cảnh báo của ông Đào Trọng Tứ, những tác động này không xảy ra ồ ạt, tức thì mà sẽ diễn ra một cách từ từ, dù có nhận biết được, dự báo được cũng không dễ gì chống lại:“Sông Đồng Nai là một trong những lưu vực nằm trong vùng kinh tế vô cùng nhạy cảm và vô cùng năng động, là một vùng có 20 triệu dân đóng góp hơn 1/3 quốc dân của vùng này. Theo thế giới đánh giá, khu vực này nằm trong diện cực kỳ thiếu nước và chịu nhiều áp lực: suy thoái cạn kiệt, ô nhiễm, hệ thống sông quản lý chưa hiệu quả, mật động xây dựng thủy điện trên sông Đồng Nai dày đặc. Các dự án đặt ra vấn đề gì, là người dân bị tác động một cách mạnh mẽ, có hại đến sinh kế, để phát triển kinh tế chúng ta phải trả giá lớn, những người phía hạ lưu phải gánh chịu những hiểm họa môi trường cực kỳ lớn, tôi cho là như vậy. Những thay đổi diễn ra từ từ không thể nhận biết được và không dễ gì chống lại”

Trong khi đó, ông Nguyễn Tiến Dũng, Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần tập đoàn Đức Long Gia Lai cho rằng, những ưu điểm của hai dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A là rất rõ, cụ thể chiếm đất ít nhất, chỉ khoảng 1,5 hecta cho 1 MW điện, sản lượng điện hàng năm đủ sức cung cấp cho nhu cầu của ba tỉnh Đăk Nông, Lâm Đồng và Bình Phước… do vậy việc xây dựng thủy điện là không thể trì hoãn. Hiện đơn vị đã chuẩn bị sẵn sàng và chờ quyết định cuối cùng của Chính phủ để triển khai thực hiện dự án. Cũng theo ông Nguyễn Tiến Dũng, báo cáo đánh giá tác động môi trường của 2 dự án này đã được thực hiện khá bài bản và đúng luật: “Dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A được tập đoàn Đức Long Gia Lai tiến hành lập báo cáo đánh giá tác động môi trường của giai đoạn báo cáo đầu tư để trình cùng với báo cáo đầu tư để các bộ, ngành xem xét và chính phủ phê duyệt quy hoạch. Cái báo cáo đánh giá tác động môi trường này chúng tôi đã làm đúng luật là đã trình Bộ tài nguyên và môi trường từ tháng 9-2010, và hiện nay là đang chờ Chính phủ để bổ sung các thủ tục pháp lý và chỉ đạo để xem xét các bước tiếp theo của dự án thế nào thì chúng tôi mới thực hiện được”.

Trái với nhận định của đại diện đơn vị chủ đầu tư, thạc sĩ Lâm Đình Uy, Điều phối viên sông ngòi Việt Nam cho rằng, hai dự án thuỷ điện này có khả năng tác động trực tiếp đến hàng ngàn người dân nhưng báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án có nhiều lỗ hổng về điều tra xã hội học. Cụ thể, chủ đầu tư khẳng định dự án không giải toả người dân, nhưng ngược lại phiếu điều tra dành phần lớn câu hỏi liên quan đến việc giải quyết tái định cư, trong khi đó phần sinh kế của người dân lại rất nhợt nhạt, thậm chí không đề cập đến. Thạc sĩ Lâm Đình Uy, bức xúc, nói:“Trước khi có đánh giá toàn diện và hợp lý giữa lợi ích kinh tế với những tác động của xã hội, có cả tự nhiên nữa thì hãy khoan cho xây dựng hai thủy điện này. Vì hiện vẫn chưa phân tích một cách đây đủ và chính xác cái ảnh hưởng của nó như thế nào, lợi ích nó mang lại là bao nhiêu. Nếu ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống người dân dù chỉ một người thì cũng cần phải được xem xét thấu đáo. Và thứ nhất nếu nó có gây ảnh hưởng tiêu cực thì phải xem lại chữ phát triển, thứ hai là dù chỉ một người dân thì họ cũng có cuộc sống, cũng có gia đình, cảm xúc cũng như mọi người nên không thể xem thường được. Do vậy cần có một đánh giá mới hơn”

Có thể nói, ngoài 3 tỉnh Lâm Đồng, Đồng Nai và Bình Phước chịu tác động trực tiếp, các tỉnh, thành khác ở phía hạ lưu sông Đồng Nai cũng bị ảnh hưởng đáng kể, trong đó bị thiệt trực tiếp và nặng nề nhất phải kể đến tỉnh Đồng Nai. Theo ông Trần Bá Đạt, Phó chủ tịch UBND huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai, một khai 2 dự án thủy điện Đồng nai 6 và 6A được xây dựng và vận hành khai thác, có ít nhất 2.000 hộ dân thuộc 6 xã của huyện Tân Phú nằm ven Vườn quốc gia Cát Tiên bị ảnh hưởng trực tiếp. Theo tính toán, sẽ có ít nhất 1.800 hecta cây trồng của người dân nơi đây sẽ đối mặt với khô hạn trầm trọng, thiệt hại kinh tế là rất lớn. Mặt khác, thiên tai, lũ lụt sẽ tiềm ẩn nhiều nguy cơ đe dọa tính mạng, đời sống dân sinh trong khu vực rất cao một khi thủy điện thực hiện xả lũ vào mùa mưa. Ông Trần Bá Đạt: “Năm 2010, mực nước sông Đồng Nai đã xuống dưới mực nước chết, tức ống hút của trạm bơm hỏng lên trên, chính vì vậy trong vụ đông xuân năm 2010-2011 huyện phải đưa một máy bơm để bơm chìm, tức bơm từ giữa dòng sông đến bể hút, sau đó từ bể hút mới bơm tiếp. Từ đó, tôi đặt ra một vấn đề là nếu đầu tư dự án thủy điện này, thì cái tác động của nó sẽ như thế nào liên quan đến hoạt động sản xuất, liên quan đến đời sống của bà con nông dân? Và khi có tình huống lũ lụt thì vấn đề xả đập, lưu lượng xả sẽ ảnh hưởng như thế nào ở hạ lưu. Đó là một vấn đề tôi thấy rất là lớn”.

Rõ ràng, việc phát triển các công trình thủy điện đóng vai trò quan trọng trong khai thác tổng hợp nguồn nước và góp phần phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. Tuy nhiên, thực tế hiện nay trên đầu nguồn sông Đồng Nai đã có nhiều công trình thủy điện được xây dựng, những công trình trình này đã và đang có tác động tiêu cực đến môi trường sinh thái lưu vực sông Đồng Nai. Nếu có thêm 2 dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A, chắc chắn sẽ góp phần tạo thêm lũ lớn trong mùa mưa bão, hoặc làm cạn kiệt thêm n guồn nước trong mùa khô hạn cho vùng hạ lưu.

Từ thực tế này, mới đây, Sở công thương thành phố Hồ Chí Minh đã đề nghị UBND thành phố kiến nghị Thủ tướng chính phủ và các bộ ngành liên quan xem xét điều chỉnh quy hoạch, hạn chế tối đa việc xây dựng các công trình bậc thang vùng thượng nguồn Đồng Nai, nhằm đảm bảo nguyên tắc lợi ích kinh tế gắn với lợi ích môi trường và xã hội.

...........................................................

Bài 3:

Cần xem xét cẩn trọng trước khi cấp phép đầu tư

Như chúng tôi đã đề cập trong 2 số báo trước, dư luận trong nước đặc biệt quan tâm, đặt ra nhiều câu hỏi xoay quanh bài toán đổi rừng lấy thủy điện, lợi ích kinh tế cũng như kéo theo những tác động tiêu cực một khi 2 dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A trên sông Đồng Nai được cấp phép xây dựng. Hàng loạt nguy cơ đã được các nhà khoa học cảnh báo như: hủy hoại nghiêm trọng hệ sinh thái, tăng nguy cơ khô hạn, thiên tai lũ lụt, đe dọa sinh kế cộng đồng cho vùng hạ lưu... Vậy sự đánh đổi này có cân xứng hay không?

Cảnh quan Bàu Sấu - VQG Cát Tiên

Ngoài những dự án thủy điện đã đi vào vận hành khai thác từ phía thượng nguồn sông Đồng Nai, hiện quanh Vườn Quốc gia Cát Tiên có tổng cộng đến 6 dự án với 10 công trình thủy điện đã được phê duyệt quy hoạch, đó là: Đồng Nai 5, Đồng Nai 6, Đồng Nai 6A, Đồng Nai 7, Đức Thành và bậc thang Tà Lài - Phú Tân 1 - Phú Tân 2 - Thanh Sơn - Ngọc Định. Hệ thống thủy điện liên hoàn này đã và đang dấy lên trong giới khoa học một nỗi lo về tổ hợp nguy hiểm đối với hệ sinh thái Vườn Quốc gia Cát Tiên nói riêng và môi trường, đời sống xã hội của vùng hạ lưu trong khu vực nói chung một khi chúng được đưa vào xây dựng và vận hành.

Theo tiến sĩ Vũ Ngọc Long, Phó viện trưởng Viện Sinh học nhiệt đới, thuộc Viện Khoa học kỹ thuật Việt Nam, lập dự án thủy điện phải tuân thủ vào Luật đa dạng sinh học, nhưng hồ sơ pháp lý của hai dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A được xem là làm rất ẩu. Cụ thể, báo cáo đánh giá tác động môi trường của 2 dự án thủy điện này đã bỏ qua hoặc chưa đánh giá đúng mức và cần thiết những tác động môi trường và xã hội, chưa đề cập hết những rủi ro và kể cả những sai lầm tiềm ẩn. Tiến sĩ Vũ Ngọc Long, cho biết:“Ở đây tôi cho rằng những người bị ảnh hưởng đã không được cân nhắc tới, ví dụ như những người đánh cá bên sông, họ cần phải được biết rằng khi không có cá nữa thì họ phải làm cái gì để sinh sống, họ lấy gì để nuôi con, và khi họ chuyển đổi nghề nghiệp thì tổ chức nào sẽ giúp đỡ, trong khi nguồn nước đó có người khác đang làm giàu trên tài nguyên nước thì bản thân người chông môn sống bằng nghề nước này lại trở nên nghèo đói đi. Cho nên khi nghiên cứu ảnh hưởng phải là thượng nguồn, là trên đập, giữa đập và cuối đập. Và thông tin cấn phải phổ biến rộng rãi cho tất cả mội người. Tôi đã đọc kỹ tài liệu và thấy số liệu hoàn toàn làm rất ẩu, những cái như thế này là phải thay đổi và cung cấp thông tin cho chúng tôi, cung cấp thông tin cho thủ tướng, cho quốc hội, cho những người chịu trách nhiệm là phải chính xác, không thể lơ mơ như thế này được”.

Căn cứ vào những tài liệu, chứng cứ mà mình đã tham khảo và nghiên cứu, tiến sĩ Đào Trọng Tứ, nguyên phó Tổng thư ký ủy hội Sông Mêkong cho rằng, khi xây công trình thủy điện, tổn thất về đa dạng sinh học và suy giảm chất lượng nước từ 80 đến 94% và đến 67% là gây ra tác động tiêu cực. Không thể tránh được hạn hán và lũ lụt từ thuỷ điện, một dạng thiên tai nhân tạo mà những vùng hạ nguồn phải thường xuyên gánh chịu, trong đó sông Đồng Nai cũng không ngoại lệ.

Hiện đã có hơn 16 triệu dân ở các tỉnh dọc sông Đồng Nai chảy qua đã và đang bị ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp vì những bậc thang thuỷ điện được xây dựng dày đặc. Nay nếu xây thêm 2 thủy điện Đồng Nai 6 và 6A, chắc chắn mức đỗ nguy hại sẽ càng gia tăng thêm:“Khi mà muốn phát triển một công trình đập lớn nào thì cần phải có 7 nguyên tắc: sự chấp thuận của công chúng, đánh giá phương án xem nó lợi hại thế nào, xem xét các đập hiện tại nó có cần phải xây dựng thêm hay không hay chỉ cần thế thôi, bền vững cho các con sông và sinh kế của con người, công nhận quyền hợp pháp và chia sẻ lợi ích, bảo đảm thuân thủ về mặt pháp luật, tuân thủ về mặt quy trình, tuân thủ quy định. Vấn đề là tất cả các giai đoạn để xây dựng dự án thủy điện thì chúng ta phải xem xét kỹ khi chưa muộn”

Còn tiến sĩ Lê Anh Tuấn, Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu, Đại học Cần Thơ cho rằng, nhiều người nghĩ thủy điện là nguồn năng lượng rẻ tiền, dễ tái tạo và thân thiện với môi trường, nhưng qua nghiên cứu thực tiễn cho thấy đập thủy điện đã làm tăng rủi ro về môi trường và sinh thái xã hội. Bởi hiện nay 16 thủy điện trên sông Đồng Nai là 16 bản đánh giá tác động môi trường riêng lẻ, chưa có một đánh giá tác động môi trường chung cho toàn lưu vực sông để nhằm xem xét, đánh giá tác hại khi đồng loạt các thủy điện này cùng vận hành.

Đề cập đến đánh giá tác động môi trường của 2 dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A, tiến sĩ Lê Anh Tuấn khẳng định là chưa đầy đủ và thuyết phục, vẫn còn tiềm ẩn nhiều rủi ro:“Vấn đề về pháp lý thì cần phải xem xét lại, các đánh giá tác động xã hội phải xem lại như thế nào. Hay là các uy tín với quốc tế, chúng ta đã cam kết là giữ rừng, thế giới đã công nhận đây là khu dự trữ sinh quyền và đã đổ tiền đầu tư vào trong này rồi giờ chúng ta làm thủy điện như vậy thì cái uy tín quốc tế còn hay không? Hay hiện Việt Nam đang vận động chính phủ Lào là không xây dựng những đập thủy điện trên sông Mekong rồi bây giờ trong nước mình lại đi làm như thế này thì làm sao thuyết phục người ta. Đó là những hệ lụy mà khi đánh giá chúng ta thấy nó đều có vấn đề. Tôi nghĩ rằng nếu không có sự điều chỉnh và xem xét lại thì không nên xây dựng thủy điện Đồng Nai 6 và 6A”.

Là người am hiểu nhiều về Vườn Quốc gia Cát Tiên, giáo sư Đặng Huy Huỳnh, Chủ tịch Hội Động vật học Việt Nam trăn trở và lo lắng cho số phận của nhiều loài động vật, sinh vật nơi đây trước sự xâm lấn của thủy điện. Theo ông, Vườn Cát Tiên nằm ở phần chuyển tiếp giữa Tây Nguyên và Nam Bộ, vì vậy khu vực này có vai trò quan trọng không chỉ với Tây Nguyên mà cả Đông Nam Bộ và Đồng bằng Sông Cửu Long, nhất là vùng phát triển kinh tế năng động thành phố Hồ Chí Minh.

Theo giáo sự Đặng Huy Huỳnh, làm thủy điện là điều rất thiết cần để phát triển năng lượng, nhưng khi thực hiện cũng phải lường hết những tác động và rủi ro, làm sao thật hài hòa mà không cản trở sự phát triển chung:“Cần phải suy nghĩ lại có nên làm hay không? Ai cũng biết nguồn năng lượng của chúng ta đang thiếu, nhưng ở nước ta không phải chỉ có nước mới tạo nên năng lượng điện được, còn có nhiều cái ví dụ như năng lượng gió, năng lượng nắng, năng lượng sóng biển rất lớn. Đó là điều mà tôi thấy rằng cũng cần nên suy xét, và làm thế nào đó cho phát triển và hài hòa với con người. Chính như vậy là chúng ta bảo vệ cuộc sống của chúng ta”.

Vườn Quốc gia Cát Tiên có tổng diện tích hơn 72.000 hecta, nằm trải dài trên địa bàn 4 tỉnh: Đồng Nai, Lâm Đồng, Đắk Nông và Bình Phước, cách thành phố Hồ Chí Minh hơn 150 kilomet, với hàng ngàn loài động, thực vật quý hiếm, trong đó có nhiều loài đã có tên trong Sách đỏ. Thêm nữa, Vườn Quốc gia Nam Cát Tiên đã được UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển thứ 441 của thế giới, và mới đây, Vườn Quốc gia Cát Tiên cũng đã được Chính phủ cho phép lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận là khu di sản văn hóa thế giới.

Tuy nhiên, với việc cắt xén, xâm lấn bởi các dự án thủy điện, trong đó có hai dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A trực tiếp lấy đi 137 hecta của Vườn Quốc gia Cát Tiên, liệu những tài sản vô giá này có còn được duy trì, và sự đánh đổi này liệu có cân xứng hay không?!

...................................................................

Baì 4:

Vườm Quốc gia Cát Tiên được cứu?

Trước thông tin thủy điện 6 và 6A Đồng Nai sẽ làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến khu bảo tồn di sản thiên nhiên Vườn Quốc gia Cát Tiên, Bộ Tài nguyên Môi Trường vừa có văn bản thẩm định mức độ ảnh hưởng của hai thủy điện này.

Đàn chim này không phải tìm nơi "tái định cư"

Bộ Tài nguyên và Môi trường vừa có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ về việc thẩm định Báo cáo đánh giá tác động môi trường các dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A.

Theo văn bản, Bộ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Công Thương xem xét, rà soát lại quy hoạch đối với hai dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A nói riêng và quy hoạch thủy điện trên lưu vực sông Đồng Nai nói chung.

Theo phân tích của Bộ Tài nguyên và Môi trường, việc thực hiện các dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A trên thượng nguồn sông Đồng Nai sẽ gây ra những tác động bất lợi đến môi trường sinh thái, đặc biệt là tác động đến sự toàn vẹn của Vườn Quốc gia Cát Tiên, khu ngập nước Bàu Sấu. Việc quyết định đầu tư các dự án này cần được xem xét trên cơ sở cân nhắc hài hoà các yếu tố lợi ích kinh tế, bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học và di sản thiên nhiên. Khi vận hành thủy điện Đồng Nai 6 và 6A sẽ sản xuất ra 929 triệu kWh điện và nộp thuế cho Nhà nước khoảng 300 tỷ đồng mỗi năm.

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, việc thực hiện hai dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A sẽ làm mất vĩnh viễn 327,23 ha đất rừng; trong đó đặc biệt có 128,37ha đất ở khu vực Cát Lộc thuộc vùng lõi Vườn Quốc gia Cát Tiên. Trong báo cáo tác động môi trường có cam kết trồng rừng bồi hoàn diện tích rừng bị tổn thất do thực hiện các dự án, nhưng lại chưa nêu được vị trí cụ thể và phương án trồng rừng thay thế.

Bên cạnh đó, hai dự án thủy điện trên cách khu ngập nước Ramsar Bàu Sấu 55km theo đường sông. Tuy nhiên báo cáo tác động môi trường lại chưa đánh giá được đầy đủ sự tổn thất về đa dạng sinh học trong vùng ngập và khu vực xây dựng công trình đầu mối trong mối quan hệ với tính nguyên vẹn, giá trị đa dạng sinh học của Vườn Quốc gia Cát Tiên và hệ sinh thái bản địa của khu vực. Một số biện pháp giảm thiểu tác động đến đa dạng sinh học của báo cáo tác động môi trường còn thiếu tính khả thi, không đề ra biện pháp bảo vệ, bảo tồn loài cá chình hoa quý hiếm.

Ngoài ra, do không chuyển dòng chảy, nên tổng lượng nước chảy về hồ Trị An hầu như không thay đổi. Trong khi hồ chứa của thủy điện Đồng Nai 6 và 6A là điều tiết ngày nên các hồ chứa này sẽ tác động đến nhu cầu sử dụng nước phía hạ du đập thủy điện Đồng Nai 6 và 6A. Mặt khác, báo cáo tác động môi trường cũng chưa phân tích rõ vai trò của dòng chảy có đáp ứng được nhu cầu sử dụng nước gia tăng theo quá trình phát triển kinh tế - xã hội phía hạ du, môi trường sống cho hệ sinh thái thủy sinh, đặc biệt đoạn sông ngay sau đập thủy điện Đồng Nai 6 và 6A và khu ngập nước Bàu Sấu.

Bộ Tài nguyên và Môi trường đánh giá, trường hợp nếu các dự án trên được triển khai sẽ phải xây dựng các hạng mục công trình phụ trợ, đường dây truyền tải, đường giao thông tiếp cận…. Việc thực hiện các hạng mục này sẽ gây ra những tác động bất lợi đến môi trường tự nhiên và các điều kiện kinh tế-xã hội khu vực diễn ra các hoạt động thi công tạo cơ hội thuận lợi cho các hành vi xâm hại Vườn Quốc gia Cát Tiên.

Một tác động khác mà Bộ lo ngại đó là tác động đến sinh kế của người dân sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản và đánh bắt cá vùng hạ du, đặc biệt là các dân tộc ít người như: Châu Ro, Châu Mạ, STiêng , M'Nông.

Trước đó, thông tin Vườn quốc gia Cát Tiên vừa bị trượt khỏi danh sách đề cử bình chọn di sản thiên nhiên của thế giới vì vướng vào dự án thủy điện khiến dư luận vô cùng bức xúc. Trước bao nhiêu cố gắng là vậy mà chỉ vì có một phần thủy điện quây quanh mà Vường Cát Tiên bị mất cơ hội hiếm có này. TS Jack Brunner, đại diện IUCN tại Việt Nam, lấy làm tiếc một trong những nguyên nhân là đa dạng sinh học của khu vực Cát Tiên không đáp ứng các tiêu chí về giá trị nổi bật toàn cầu. “Nếu quần thể loài tê giác được bảo vệ nghiêm ngặt trong 10-15 năm trước thì có lẽ Cát Tiên đã thành ngôi nhà của quần thể tê giác còn sống và các khuyến nghị của IUCN đã khác đi. Đây là kết quả của một thời gian dài yếu kém trong công tác quản lý bảo tồn của Việt Nam”.

Vườn quốc gia Cát Tiên đã được ĐBQH quan tâm và đặt lên ghế nóng của nghị trường. Tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn tại Quốc hội chiều 12/6, ĐBQH Trương Văn Vở (tỉnh Đồng Nai) đặt câu hỏi: Thời gian qua, cử tri rất bức xúc việc chuyển mục đích sử dụng diện tích vườn quốc gia Cát Tiên để triển khai hai dự án thủy điện Đồng Nai 6 và Đồng Nai 6a, sử dụng diện tích rừng lớn tới trên 370 héc-ta, trong đó vùng lõi vườn quốc gia Cát Tiên gần 140 héc-ta. Đã có đề nghị Bộ trưởng phối hợp với các bộ, ngành liên quan xem xét trình Chính phủ dừng việc triển khai lập dự án và loại khỏi quy hoạch hai dự án này, vì không đủ cơ sở pháp lý và có tác động xấu đến môi trường sinh thái, nhưng đến nay vẫn vô vọng, chờ đợi và chờ đợi. Một lần nữa, đề nghị cho biết giải pháp và trách nhiệm của Bộ trưởng như thế nào trong việc thực hiện Nghị quyết Trung ương Đảng khóa 11 và Nghị quyết Quốc hội khóa 12. Bộ trưởng có đồng tình với cử tri loại hai dự án này không?

Trả lời vấn đề này, Bộ trưởng Cao Đức Phát khẳng định ông đã vào tận nơi để kiểm tra hiện trường công trình. "Quan điểm của chúng tôi là nên hạn chế lấy rừng ở những nơi xung yếu để làm mục đích khác. Thế nhưng về thẩm quyền, chúng tôi chỉ kiểm tra, báo cáo thủ tướng Chính phủ, trên cơ sở đó Bộ Tài nguyên - môi trường sẽ có báo cáo tổng hợp. Chính phủ sẽbáo cáo quốc hội. Về mặt chủ trương có làm thủy điện hay không thuộc thẩm quyền của Quốc hội".

Với tất cả những hi vọng trên, dư luận mong chờ Vườn quốc gia Cát Tiên sẽ được cứu khỏi hiểm họa từ thủy điện.